ЗА ВЕЛИЧИНАТА НА ПРИЗИВОТ НА ПОЛНОТАТА НА БОГОПОДОБИЕТО (09.07.2015)
Кога доаѓам да разговарам со вас, кои за мене станавте најблиски и најдраги, имам чудно чувство дека вашиот живот поминува во брзање, дека кај нас сѐ е лошо организирано. Немаме време вистински да го држиме нашиот ум во Бог и да ги извршуваме сите наши работи: кујна, подготвување, примање гости итн. Ми се чини дека кога сте ангажирани со разни ситни работи од секојдневието, некако не ни успева да зборуваме за најголемите предмети на нашата вера и на нашето стремење: таквиот контраст како да не може да се „спои“.
Но со што би сакал јас да се борам – тоа е идејата дека ако поинаку би се организирал животот, богословскиот пристап би станал можен во секој миг, во секоја постапка. Голема грешка би било да се мисли дека за проникнување во тајните Божји е можно да се организира некакво училиште.
Моето духовно изградување потполно зависеше од мојата средба со блажениот Силуан. Тој човек, кој дошол во манастир набргу по воената служба, работеше во млинот каде што требало да прави брашно за илјада луѓе. Братството на манастирот достигало до цели две илјади, и стотина поклоници постојано доаѓале и живееле таму со месеци и години. Тој живеел во таа збрка, и во таа збрка му се јавил Господ. Тој не се ослободил од таа секојдневна брзаница, но, сепак, го искусил Христовото јавување, и тоа се споило едно со друго. Неговиот живот не бил помалку тежок од животот на кој било од нас овде. Ние се гледаме себе во секојдневието со болно, уморно, скршено тело. Можеме ли тоа да го поврземе со вистинско богословие? Да, можеме, само ако богословието го разбереме како што треба, а не како училишна наука.
Од примерот на Старецот гледаме дека дури и ако организираме безмолвен живот, за кој толку прекрасно зборува преподобен Исак Сирин, тоа не значи дека Бог мора да ни се јави. Во таа страшна, напрегната борба – да се примат стотина, повеќе стотина луѓе во манастир и да се нахранат – Старецот истовремено можел да ја доживее идејата што ја примил од видението Господово: да се моли за целиот Адам како за самиот себе. Сите вие одлично разбирате дека да се молиш за целиот Адам како за самиот себе – тоа е граница на совршенство на земјата. Како се споила таа величина на позивот со секојдневната работа, тоа ни самиот не знам.
Јас живеев и се молев, со години плачев, а имав четиринаесет ситни задолженија на својот грб во манастирот. И тие четиринаесет задолженија не ми пречеа непрестајно со умот да живеам во Бог, зашто сѐ работев за послушание: совесно, но бестрасно. За ништо не бев приврзан, и мојот ум можеше да биде слободен во Бог при целата таа маса ситни обврски и задолженија. Сето тоа е можно, и јас се молам за тоа, се разбира, но и вие молете се за Бог да ни даде можност да го соединиме видението на Неговата величина и живот во атмосфера на Неговата смирена љубов.
Така, ако денес се допре прашањето за крајноста во аскетскиот свет на православниот монах, тоа нема да биде некаква вештачка материја, туку совршено прифатлива животна програма. Би сакал да видам дека вашите срца го прифатиле тоа.
Значи, да прејдеме на тоа што е човекот, какви се неговите односи со Бог, каде се наоѓаат последните можности за создавање.
Во основата на нашата христијанска антропологија лежи идеја, откриена од Бог одозгора, идеја на богоподобието (види: 1. Мој. 1, 26); притоа, потполно богоподобие, а не делумно. Бог е натсветовен, и човекот, пребивајќи во Бог, станува натсветовен. Бивајќи образ и подобие на Апсолутот, тој во самиот себе носи свест што го надминува сето тоа што тој го гледа во границите на земното постоење. Христијанинот Го доживува Бог како Отец и како Личност. И свесен е за себе самиот како личност-ипостас. Според таа благодат што ја примаме од Бог, сега знаеме дека Апсолутното Битие може да биде само лично. Зашто нашиот Бог е Жив Бог, Суштински, а не апстрактна философска идеја. И човекот-личност во својата личност гледа лик-одраз на апсолутноста Божја, сѐ уште непотполно остварена, но, сепак, длабоко осветена.
Помеѓу Бог и човекот има и мора да постои некаква споредливост при својата неспоредливост. Кога би го отфрлиле тоа откровение, би станало невозможно какво било вистинско спознавање, т.е. она што ѝ одговара на стварноста на Божјото битие.
Ние секогаш зборуваме за христијанското лично одбележје. Тоа христијанско лично одбележје својот најсовршен израз го содржи во молитвената појава на сеопфатната љубов. Во постапките на таа Христоподобна љубов христијанинот безрезервно им се дава себеси на другите – љубените. Пред сѐ, на Бог, а потоа, со силата на Светиот Дух, на сѐ друго. Во таа кенотичка љубов тој се надминува себеси. Љубовта живее во другиот, личноста-љубов не престанува да биде каква што е. Преку тоа излегување од своето егоистично ограничување, љубовта доаѓа до владеење со сѐ, до внатрешно соединување на сѐ во самиот себе. Егоистичниот индивидуализам неизбежно внесува издвојување и поделба преку борбата за своето привремено постоење.
Според образот и подобието на Човекот-Христос, човекот-ипостас во својата крајна конечност станува носител на сета полнота на Божественото и телесното битие. Односно, тој станува богочовек. Во Светата Троица секоја Ипостас во Себе ја има целата апсолутност на другите две, без да ги уништи, без да Ги сведе само на содржината на Својот живот, туку и Самата оваа Ипостас влегува во потполноста во Нивното Битие, утврдувајќи ја со тоа Нивната ипостасност.
Така, и во многуипостасното битие човечко, секоја личност е повикана во себе да ја смести сета полнота на сечовечкото битие, никако не отстранувајќи ги другите личности, туку влегувајќи во нивниот живот како нејзина суштинска содржина. И со таа појава таа ја утврдува и особеноста на другите. На тој начин се создава едно битие, изразено во догматиката за една Суштина во три Ипостаси. Човештвото мора да биде една суштина во мноштво ипостаси. Таква е создавачката идеја на Бог која што го создала човекот според образот и подобието Свое.
Преку полнота на верата и долг подвиг човекот мора да достигне подобие на Бог дури до еднаквост, во почетокот да сфати, а потоа, во својата слобода и да ја оствари предвечната замисла на Создателот за нас. Таква е смислата на Христовите заповеди: „Бидете совршени како што е совршен Отецот ваш Небесен“ (види: Јн. 12, 48). Оттргнувајќи се од тој труд (да не кажам распетие), кој е поврзан со остварувањето на богоподобието во нас, ние ќе наследиме гробна темнина. Според слободата што ни е дадена на самоопределување, ние, секако, можеме да запоставиме таков висок призив, кој од нас ја изискува сета сила на нашето битие. Но не смееме да ја изневериме предвечната идеја, предвечната замисла на Бог за нас, и нашата природа да ја сведеме до животинско ниво, односно на привремено живеалиште надвор од светлината на Божеството.
Во овие реченици е кажано најсуштинското во нашиот живот. Но тој живот се усвојува преку чување на Христовите заповеди. Условите на монаштвото со неговото начело за послушание го оспособуваат човекот сѐ да опфати во својата љубов. И ние мораме да го сочуваме тоа во нашиот манастир. Цело време мојата молитва е за секого од вас да стане свесен дека ова мало семејство е мој живот. И страдањето и болеста на кој било од нас навистина е наша заедничка болест.
Господ им рекол на апостолите: „Имајте љубов меѓу себе, така ќе знаат дека сте Мои ученици“ (види: Јн. 14, 48). Никој освен Христос не зборувал за таква љубов, за која ни донел богати откровенија. И ќе се сеќаваме на тие Христови зборови и ќе ги искусуваме. Во тој случај и ние, скромни, мали, бедни луѓе, ќе станеме слични на Апостолите од првите времиња. Тоа е единствениот живот од времето на Христовото доаѓање на земјата: до ден-денес го чува секој човек што сака да ја достигне заповедта Божја. Читајќи го Евангелието, ние стоиме пред загатки што никако не можеме да ги разбереме, во кои никако не можеме да проникнеме. Но нашата цел е да разбереме за што станува збор... Можеш да бидеш прост човек, без да размислува за тоа што ни се случува и, живеејќи длабоко во Бог, да не прави вистинска пресметка. На Света Гора често сретнував: монахот е сиот во Бог, Бог е со него, но тој живее просто и природно, зашто тој живот за него е единствен, природен живот. Кога од Бог добиваме откровенија од таков вид, тогаш го сфаќаме словото на Евангелието: кој Го отфрла Христос, ќе му биде простено, но тој што го отфрла Неговото слово, ќе биде осуден од тоа слово (види: Јн. 12, 48). Зашто најголем грев, најстрашен пад е – да се отфрли љубовта на Отецот и Создателот наш, „што Го даде Својот Единороден Син, та секој што верува во Него да не погине, но да има живот вечен“ (Јн. 3, 16), за во Него и преку Него, Христос, во секого од нас да создаде возљубен син на Отецот Небесен. Сите што се насочуваат кон божествениот образ на битието надвор од Христос, всушност, не разбираат дека се движат кон тоа небитие од коешто се приведени со волјата Божја. А оние што со цело лице се свртеле кон телото на овој свет се распаѓаат во пропаста на својата судбина, или во огромните катастрофи на светските војни и слично на тоа.
Кога во себе, во нашата свест, ги носиме овие евангелски зборови, тогаш ги примаме секоја мисла и секоја помисла што ѝ одговараат на таа состојба, а сѐ што ѝ противречи, го отфрламе. И така, проникнувајќи во духовното познание не само како интуиција, туку и како сфаќање, ние создаваме цврста основа за градење на нашето спасение. Пред нас се открива содржината на целиот космички живот, и тоа што не Му е угодно на Бог мораме веднаш да го отфрлиме. Во пустината ѓаволот Го искушувал Господ. И ние гледаме дека Господ не застанал на ниту еден ѓаволски предлог, туку веднаш ги отфрлал (види: Мт. 4, 1-11). И Он е наш Господ, и Учител, и Бог. Он ни е пример (види: Јн. 13, 15). Ете така ќе го градиме нашиот живот, нашето спасение. Сѐ што не одговара на овој Пример го отфрламе, а сѐ што одговара, го примаме, и тоа станува наш живот. Ако на Силуан, после јавувањето Господово му било дадено да има видение на целото човечко битие, својствено на Христос, тогаш и нам, како негови ученици, мора да ни биде нормално да го имаме тоа сознание. Ние самите не можеме да го преживееме јавувањето на Бог. Тоа е премногу силно за нас, па дури и за таков гигант како Силуан – тој кажува дека кога тоа видение би се продолжило за уште само еден миг, тој би умрел. Таа мисла, која што денес сакав да ја изразам пред вас, не се усвојува за краток миг. Ако имате желба да слушате понатаму, јас сум подготвен уште и уште да зборувам за истото: зашто тој живот е толку велик, длабок и прекрасен, што нашиот ум, кога ќе се занесе со тоа видение на светоста Божја, самиот станува свет.
Прославувањето на Старецот е поврзано токму со тоа што неговиот ум вечно бил во Бог, во Бога Светиот, и самиот тој бил свет. И наша задача овде е да „станеме свети“. И кога пред нас стои таа задача, тогаш многу ситници поминуваат незабележано. Штом го изгубиме тоа видување на Бог, тогаш сите тие ситници примаат раздразлив карактер, човек почнува да се оптеретува, да одбива итн., и на крајот ја губи мислата за Бог. А ако се задржува мислата за Бог, тогаш тие услови, во кои живееме, се можни за спасение.
Јас сега брзам, бидејќи повеќе не сум млад, да ви го предадам тоа пред моето заминување... И се молам Бог на сите вас (и, се разбира, пред сѐ на тој што го носи заедничкиот живот на својот грб – игуменот) – да ви даде мудрост и сила за усвојување на тој живот. Сакам да кажам еден збор: „Никому, никому на овој свет не давајте да ја унижува христијанската идеја! Задржете ја полнотата на видението православно!“
За мене примерот на Старец Силуан е задолжителен. Вчера зборував за тоа со еден Англичанец кој ја посети нашата обител. И тој праша:
– Не е ли тоа гордост?
Јас му одговорив:
– Примерот на Христос, Кој Самиот е Бог, ни зборува за можноста да се биде носител на полнотата на божествениот живот и да се остане смирен, како што е смирен и Самиот Бог, Кој ни дал заповед од Него да се учиме на смирение (види: Мт. 11, 29).
И така, величината на животот се чува во смирениот дух, а не во гордиот. Горделивата, снисходлива љубов го навредува човекот. И Господ не нѐ љуби со горделива љубов, туку со љубов чиј пример можеме да го видиме кај мајките. Мајката му е робинка на своето дете, и секое служење на своето дете таа го врши без чувство на понижување. Тој пример помага да се сфати дека содржината на нашиот живот, без оглед колку е богат, во нас не мора да го измени смирението на духот.
Нека Христос ми даде сила да разговарам со вас и да ви оставам како наследство, за тоа да биде напишано на вашите срца: никому не допуштајте да ја намали величината на откровенијата што ни ги подарил Христос. Но сознанието дека нема ништо повозвишено од Христос не треба да нѐ прави горделиви и снобови, зашто тоа никако не му одговара на својството на Божјата љубов. Така, мораме во себе да го сместиме тоа што ни го дал Господ – тоа е единствената изворна светлина на вечниот живот. И ние никој „друг“ не знаеме и немаме потреба да знаеме во текот на нашиот живот на земјата, иако можеме да поседуваме и други интелектуални знаења и да им помагаме на другите.
Притоа, никогаш не треба да преминуваме на ставот, како да кажам, на „комплекс на надмоќност“, самоувеличување итн. Мораме да се ослободиме од тоа. И треба да задржиме разумна свест за тоа што Бог ни го дал и поради кое нашите Отци биле восхитени. (...) Сите ние имаме интуиција дека Бог е еден и дека нема друг Бог освен вистинскиот Создател на целиот тој космос. Еден, но три Лица... Како што се кажува во Симболот на свети Атанасиј Велики: Бог Отец, Бог Син, Бог Дух Свети, но не три Богови, туку еден Бог. И рекол Бог: „ДА СОЗДАДЕМЕ човек според Нашиот образ и подобие како што сме Ние, кој ќе господари над рибите морски, и над птиците небески...“ (1. Мој. 1, 26). „Да создадеме ЧОВЕК – тоа е еднина, а потоа „ГОСПОДАРИ“ – множина. И тоа е карактеристично за принципот на личност. Личноста не живее во себе. Отецот Целиот се излеал во Синот и Духот Свет. И така, човештвото станува многуипостасно, но тоа е еден човек. И опитот од нашата молитва ни дава можност да ја прифатиме таа логички необјаснива состојба. Ние го искусуваме тоа преку Христос, преку таа молитва што ја дава Христос, распнат за целиот Адам. И почнуваме да го сфаќаме единството на човештвото – не затоа што тоа одговара или не одговара на логиката на Аристотел, туку затоа што одговара на логиката на самото битие. И тогаш преминуваме од обична апстрактна логика на логика на самото битие, како што тоа ни се открива. Значи, христијанинот на може да живее во границите на формалната логика.
Старец Софрониј (Сахаров)
